Gebelikte İlaç Kullanımı

Gebelik, gebelik öncesinde mevcut olan sağlık sorunları veya gebelik surecinde yeni oluşan problemlerden kaynaklı olarak bazı ilaçların kullanıldığı bir dönemdir. Tıbbi durumlarla ilgili doktor tavsiyeli ilaçlar gebelik döneminde kullanılabilir. Anne adaylarında şiddetli yakınmalara rastlandığı takdirde tıbbın tedavi imkanlarından yararlanılır. Anne adayı gebe olduğu için tedavi yöntemlerinden yoksun bırakılmaz. Ancak gebelikte ilaç kullanımı gebelik öncesi dönemden farklıdır. Gebelikte ilaç kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar vardır. Bu hususlara dikkat edilirse gebelik süresince kullanılan ilaçlar bebeğin sağlığı ve gelişimini olumsuz yönde etkilemez. Gebelikte ilaç kullanımında dikkat edilmesi gereken en önemli husus anne adayında rastlanan tıbbi durum veya yakınmalar ilaç kullanımını gerektirmedikçe ilaç kullanmamak ve kullanılacak olan ilaçları da muhakkak doktor tavsiyesiyle kullanmaktır. Nerdeyse tüm tıbbi durumlar için gebelikte kullanıma uygun olan ilaç mevcuttur.

Son adet tarihi itibariyle 31. gün ile 71. gün arasında organ oluşumu dönemidir ve bu süreç teratojen dönem olarak adlandırılmaktadır. Bahsi geçen süreç içerisinde bebekte rastlanan olumsuz etkiler anomali ye sebebiyet verir. Bu yüzden bu dönemde çok acil bir durum söz konusu değilse ilaç kullanılmamalıdır.

Döllenmenin ardından ilk 2 hafta ilaç kullandığı takdirde embriyo etkilenmeyebilir ya da düşük gerçekleşebilir. Yani bu süreçte ilaç kullanımının etkisi hem olabilir hem de olmayabilir. Gebeliğin bu sürecinde ilacın kesin etkisi tam olarak bilinmemektedir. Bu iki haftalık dönem geçtikten 2 ila 8 haftalar arası en riskli dönemdir. Gebeliğin bu sürecinde ilaç kullanımı bazı anomalilere sebep olabilir.

Gebelikte kullanılan ilaçlar etkisine göre gruplandırılmaktadır. İlaç fayda mı sağlıyor ya da zarar mı veriyor bu orana göre gebelikte kullanılan ilaçlar gruplara ayrılmaktadır. Gebelik sürecinde hangi grupta yer alan ilaç olursa olsun, söz konusu ilaç vitamin dahi olsa kesinlikle doktora danışılmadan kullanılmamalıdır. Çünkü bir ilaç bir gebedeki hastalığı iyileştirirken diğer bir gebe de istenmeyen olumsuz etkilere maruz bırakabilir. Bu sebeple ilaç kullanımı konusunda doktora kesinlikle danışılmalıdır.

Gebelik sürecinde sıkça kullanılan ilaçlar; mide bulantısı gidericiler, mide asidini düşüren ilaçlar, allerji şikayetleri için kullanılan ilaçlar, ağrı kesici ilaçlar, antibiyotikler, sakinleştirici ilaçlar ve uyku ilaçlarıdır. Gebelik süresince kullanılan ilaçların %100’e yakını plasentadan bebeğe geçmesine rağmen, ilaçların çok azı bebekte istenmeyen durumların oluşmasına sebep olmaktadır. Gebelik döneminde ilaç kullanımının hedefi hem gebenin rahat bir gebelik süreci geçirmesini sağlamak hem de anne karnında büyüyen bebeğin etkilenmemesini sağlamaktır.

Gebelikte ilaç gruplandırması şu şekilde yapılmaktadır.

  • A kategorisi ilaçlar

İnsanlarda yapılan çalışmalarda bu gruptaki ilaçların fetusa zararı olmadığı belirlenmiştir.

  • B kategorisi ilaçlar

Hayvanlarda yapılan çalışmalarda bu gruptaki ilaçların fetusa zararı olmadığı belirlenmiştir. Ancak bu ilaç grubu için insanlarda henüz bir çalışma yapılmamıştır ya da hayvanlarda bu grupta yer alan ilaçların olumsuz etkisi gözlemlenirken insanlarda riske rastlanmamıştır.

  • C kategorisi ilaçlar

Bu gruptaki ilaçların hayvanlarda yapılan çalışmalarda olumsuz etkisi saptanmıştır fakat insanlarda henüz bir araştırma yapılmamıştır.

  • D kategorisi ilaçlar

İnsanlarda yapılan çalışmalarda bu gruptaki ilaçların fetusa zarar verebileceği riski saptanmıştır. Fakat anne adayının hayatını tehlike altına alan durumlarda kontrollü olarak kullanılabilmektedir.

  • X kategorisi ilaçlar

Fetal risk düzeti oldukça yüksektir ve ilacın yararından daha fazla zararı söz konusudur.

Anne adaylarının gebelikte ilaç kullanımı hakkında bilinmesi gerekenler:

Gebelikte kesin olarak kullanılmaması gereken ilaçların listesi ve kullanıldığı hastalıklar

• ACE inhibitörleri (hipertansiyon)
• Danazol (hormon bozukluğu ve endometriozis)
• Alkol Kullanımı (fetal alkol sendromu, FAS)
• Tetrasiklin (antibiotik)
• Androjen hormonları
• Etretinat (sedef hastalığında)
• Busulfan, Siklofosfamid, Aminopterin, Metotreksat (kanser)
• Izotretinoin (sivilce)
• Rubella (kızamıkçık)
• Karbamazepin, Trimetadion, Fenitoin, Valproik asit (epilepsi)
• Lityum (psikiyatri)
• Kumarin ve türevleri (pıhtılaşma)
• Metimazol (tiroid hormonu yüksekliği)
• Radyoaktif iyot (tiroid fonksiyon testleri)
• CT (Bilgisayarlı tomografi)
• Radyasyon (yüksek doz)

Sonuç olarak; gebelik süresince fark edilmeden ilaç kullanıldığı takdirde veya ilaç kullanımını gerektiren bir durum söz konusu olduğunda muhakkak doktor ile temasa geçilmelidir. Fark edilmeden ilaç kullanımı durumlarında kullanılan ilacın içeriği saptandıktan sonra hangi kategoriye bağlı olduğu tespit edilmelidir. Aynı durum ilaç kullanımının gerektiğinde de geçerlidir. Anne adayında ilaç kullanımı gerektiren bir tıbbi durum mevcutsa hekim bu tıbbi duruma ve gebelikte kullanılabilir ilaç grubuna göre değerlendirme yaparak ilaç tavsiye etmektedir. Doktor hem kullanılacak ilacı ve ilacın dozunu gebelikte riski en aza indirecek şekilde belirleyecektir.